Kaynak, Getty Images
1984 yılında New York’ta break dans yapan gençler
Not: Bu yazı ilk olarak BBC Türkçe’de 11 Ağustos 2022’de yayımlandı.
Hip-hop kültürü, 50’nci yaşını kutluyor. Bunu nasıl mı biliyoruz?
Yer: 1520 Sedgewick Avenue, Bronx, New York.
50 yıl önce bu tarih ve mekanda düzenlenen bir parti bugün gerek Türkiye’nin gerekse de dünyanın en çok dinlenen müzik türlerinden Hip-Hop’un doğumuna tanıklık etti.
Aslında bir müzik türünün ortaya çıkışını yalnızca bir güne indirmek çok sık görülen bir durum değil. Ancak Clive Campbell ya da bilinen sahne adıyla DJ Kool Herc tarafından bu tarihte “Back to School Jam” ismi verilen parti, hem müzik tarihçileri hem de temsilcileri tarafından Hip-Hop kültürünün miladı olarak görülüyor.
Jamaika’da doğan ve ardından da ailesiyle New York’a göç eden DJ Kool Herc, uzun yıllar, Bronx semtindeki Sedgewick Caddesi’nde bulunan ve bugün hala ayakta olan 1520 No’lu apartmanda yaşadı.
Çocukluğundan beri müzik sistemlerine merakı olan Herc, “break beat” denilen altyapı stilini yarattı.
Sanatçı, bu stili iki pikapta (turntable) çaldığı plaklardaki şarkıların “break” adı verilen düşüş bölümlerini, özellikle de vurmalı kısa bölümlerini ardı ardına çalarak icra etti. Yani, bir plaktaki “break” bölümü biterken, ikinci plaktaki diğer “break” bölümü başladı. Herc bunu daha sonra “The Merry-Go-Round” yani “atlı karınca” olarak tasvir etti.
Bu stil de bugünkü hip-hop müziğin şekillenmesinde yardımcı oldu.
Ancak bunun daha geniş bir kalabalığın önünde sergilenmesi, kitlelere yayılması Herc’ün kız kardeşi Cindy Campbell’ın okullar başlamadan önce vermek istediği parti sayesinde oldu. Cindy, okula giderken yeni kıyafetler almak istiyordu ve bunun için de ailesinin yaşadığı apartmandaki eğlence odasında bir parti düzenleyerek, abisinden de bu partide plaklarını çalmasını istedi.
Kaynak, Twitter
Parti için eliyle çizdiği bir afiş bile tasarladı. 21.00’de başlayacak parti sabah 04.00’e kadar sürecekti. Bu gece için Campbell kardeşlerin annesi yemekler hazırladı, babası ise bir miktar içki aldı.
DJ Kool Herc ise turntable’ın başına geçti. Plaklarıyla yaptığı performansı, kalabalık bir seyircinin karşısında gerçekleştirdi. Bu odada Herc’e break dansçılar ve Herc’ün yaptığı müziğin üzerine şarkı okuyan yani rap yapan şarkıcılar eşlik etti.
Herc, partiye gelen 300 kişi tarafından parti öncesinde bilinmezken, parti sonrasında Bronx’ta bir şöhrete sahip oldu.
Bu Bronx gibi suçun oldukça yüksek ve çetelerin epey yaygın olduğu bir New York semtinde her zamankinden daha farklı bir bir araya gelişti.
Bu parti ve etkileri de kısa süre içerisinde görüldü. Herc gelecek yıllar içerisinde artık sokak partilerinde ya da Bronx’un gece kulüplerinde DJ kabininde yer aldı. Öte yandan Grandmaster Flash ve Afrika Bambaataa gibi Hip-Hop’u geniş kitlelere yayacak DJ’lerin çıkışına da vesile oldu.
Nitekim Amerikan Senatosu tarafından alınan kararla da 2021’de 11 Ağustos günü “Hip-Hop Günü” olarak kutlandı.
Kaynak, Instagram/kooldjherc
DJ Kool Herc’ün ilk konserini verdiği bina.
2017 yılında ise Google, önemli gün ve haftaları kutlamak için bir hip-hop doodle’ı (tema) hazırladı.
Sokak sanatı akımının yaratıcısı olarak bilinen Fab 5 Freddy’nin 70’li yıllarda hip-hop’u DJ’lik, rap şarkıcılığı (MC), break dans ve graffiti olmak üzere dört temel unsurla kodlaması dahil ardından yaşanan birçok gelişme hip-Hop’un bugünkü popülaritesini yakalamasında etkili oldu.
Hip-Hop ve Rap müzik ABD’nin ve ardından Avrupa’nın yoksul mahallelerinde günlük hayat dertlerinin anlatıldığı bir kültür haline geldi.
Yıllar içerisinde pahalı arabalar, mücevherler ve şatafatlı bir hayatın da temsili olan bu müzik, hala toplumsal, kültürel ve politik kaygıları da beraberinde taşıyor.
Türkiye’de Hip-Hop
Hip-Hop’un Türkiye’ye gelişi ise 1990’lı yıllara karşılık geliyor. Almanya’da kurulan Cartel’in 1995’te yayımladığı ve topluluğun adını taşıyan ilk albümleri büyük bir sükse yarattı.
Takip eden yıllar içerisinde Sirhot, Ceza, Dr. Fuchs, Sagopa Kajmer, Fuat Ergin, Yener Çevik; Killa Hakan’ın da içerisinde yer aldığı Islamic Force, Cash Flow, Mode XL, Sahtiyan ve Turbo gibi sanatçı ve gruplar da hip-hop’un geniş kitlelerce tanınmasını ve sevilmesini sağladı.
2000’li yılların ortalarına doğru iyiden iyiye bir dinleyici kitlesine sahip olan Türkçe sözlü rap müzik, Sansar Salvo, Saian, Patron, Pit10 (Server Uraz), Ayben, Kolera, Şanışer, Kamufle, Hayki ve Da Poet gibi bugün hala müzik yapan sanatçılarla yolunda tam gaz ilerledi.
Ezhel’in 2017 yılında yayımladığı Müptezhel albümü, 2019’da Şanışer ve arkadaşları tarafından yapılan Susamam şarkısı ise Türkçe Rap’i yepyeni kitlelerle tanıştırdı.
Kaynak, Instagram
DJ Kool Herc
Türkiye’de hip-hop kültürü neyi temsil ediyor?
Back On Stage dergisinin kurucularından müzik gazetecisi Ece Ulusum’a göre Cartel, Ceza ve Sagopa Kajmer gibi isimlerin eski günlerine dair röportajlarına bakıldığında Türkiye’de 30 yıl önce rap müziğin, endüstriyel müzik dünyasında hiçbir karşılığı yoktu.
Türkiye’de 30 yıllık süre içerisindeki Hip-Hop kültürünün gelişimini BBC Türkçe’ye değerlendiren Ulusum, “Arada pop müzik dünyasından biri rap’e biraz benzer bir şey yapınca bu ‘eğlenceli’ geliyordu. Ama o sırada kaygılarını, hislerini ve eleştirilerini keşfettikleri rap müzik ile anlatan genç müzisyenler vardı” diyor.
Bu gençler yoksul mahallelerin düğün salonlarında, garajdan bozma ses sisteminin olmadığı alanlarda ya da en iyi ihtimalle bazı küçük sahnelerde sahne alıyordu.
Bu dönemi tarif eden Ulusum, Rap müzik dinleyen ve üreten herkesin birbirini tanıdığını, çünkü bu kitlenin İstanbul ve Ankara başta olmak üzere küçük bir grup olduğunu söylüyor. Bu kitlenin dışındaki genel çerçevede ise hip-hop kültürünün anlaşılamamış olduğunu belirten Ulusum, “Hip-Hop sadece reklam jingle’larında duyduğumuz şarkılardan ibaretti” ifadelerini kullanıyor.
‘Bir avuç kişi hala sansürsüz devam ediyor’
Ulusum için hip-hop’un gelişiminde anahtar rol dijital müzik platformlarının yaygınlaşmasıydı:
“Genişleyen kitlesi ne yazık ki rap müzisyenlerin tutuklanma gündemiyle hızla katlanarak arttı. Rap müzik üretimi zirve yaptı, festivallerde müzisyenler kendisine yer buldu, gazete ve radyolarda kendilerini anlattı. Son zamanlarda rap parçalardaki toplumsal eleştirilerin yerini sözleri arabesk tadı veren aşk şarkıları almaya başladı. Özgünlüğünü koruyan bir avuç rap müzik üreticisi ülkemizde yaşananları şarkılarına taşıyarak sansürsüz arşivleme ve direniş rolünü sürdürmeye devam ediyor.”
Kaynak, instagram/fuatergin
Fuat Ergin, Türkçe Rap’in öncü sanatçıları arasında gösteriliyor.
‘Gerçek Hip-Hop kültürü çok küçük bir alanda kaldı’
Türkçe Rap’in öncü sanatçılarından Fuat Ergin ise bugün Hip-Hop sahnesindeki pek çok kişinin kültürün değerlerine yeterince sadık kalmadığı görüşünde.
Başka parçaları birebir kopyalayan insanlar olduğunu savunan Ergin, “Bu gerçek Hip-Hop kültüründe kültürden dışlanma sebebidir” diyor ve ekliyor:
“Türk popçuları 60-70 yıl nasıl yabancı parçaları çalıp Türkçeye aktardılarsa, bu formül şimdi Hip-Hop için de işliyor. Başarılı gözükmek için birçok hile yapılıyor. Gerçek Hip-Hop kültürü çok küçük bir alanda kaldı. Kendi parantezinde, kendi kendine mayalanan bir şey oldu Hip-Hop.”
Bazı sanatçıların sahnede playback rap yaptığını vurgulayan Ergin, bunun Hip-Hop kültüründe yeri olmadığını savunuyor:
“Kültürün gerçekten sağlıklı bir şekilde aktarılabilmesi yarıda kaldı. Berlin’de playback yaparsan şişeler, bardaklar, kül tablaları yağar sahneye. Gerçek bir Hip-Hop konserinde break dance görürsün, arkada DJ’in scratch attığını görürsün. Bunların hepsi kaydı gitti. Gerçek Hip-Hop kültürü az sayıda insanın elinde mayalanıyor.”
Kaynak, instagram/kamufle34
Kamufle
‘Politik dertlerimizi ritimlerin üzerinden anlatabiliyoruz’
Rap müzik sanatçısı Kamufle ise Hip-Hop kültürünün dünyada da Türkiye’de de her türlü ırkı, fikri, görüşü ve cinsiyeti içerisinde barındırarak özgür bir şekilde eğlenme hakkı verdiğini ve protestosunu da eğlenerek yapabilecek olanaklar tanıdığını düşünüyor.
Kamufle’ye göre amaç “insanları barışçıl bir yönde, iyi bir yola sokmak”.
Bugün Türkçe Rap tarihinde yayımlanmış pek çok şarkıda da bu tavra yönelik sözler duymak mümkün.
18 yıldır Rap müzik sahnesinde olan Kamufle, “Hip-Hop’un tüm elementlerini denedim. Graffiti de yaptım, break dance da denedim. Şu anda MC’lik ve DJ’lik yapıyorum, öte yandan da basketbol oynuyorum. Bu kültür hayatımı bir düzene soktu” diye konuşuyor.
Kamufle de Fuat Ergin de, bugün Rap müziğin politik düşünceleri de içerisinde barındırmasından dolayı oldukça mutlu.
İki sanatçının da içerisinde yer aldığı “Susamam” şarkısı, bunun örneklerinden biri olmuştu.
Dinleyicilerinin kendilerinden bir şeyler bulabildiğini hatırlatan Kamufle, “Müziğimiz liriğe (söze) bağlı bir müzik olduğu için, politik dertlerimizi ritimlerin üzerinden anlatabiliyoruz” diyor.
